Zo zit het met negatieve rentes en 6 andere dingen die je moet weten

Na de Europese Centrale Bank voert ook de Japanse centrale bank een negatieve rente in. Negatieve rentestanden zijn zich als een olievlek over de wereld aan het verspreiden. Arne Petimezas van beursmakelaar AFS Group legt uit hoe dat zit.

1. De Bank of Japan is vrijdag ook in de wondere wereld van negatieve rentestanden gestapt. De Japanse centrale bank verraste door de rente op overtollige kastegoeden die Japanse banken aanhouden op hun rekening bij de centrale bank te verlagen van 0,1 naar -0,1 procent.

Sommige analisten en speculanten hadden verwacht dat de centrale bank het monetaire beleid zou verruimen, maar dan wel op de ‘conventionele’ wijze door de obligatieaankopen uit te breiden. De Bank of Japan heeft namelijk steeds gezegd dat ze er niet aan peinst om ook een negatieve rente in te voeren. Sterker nog, acht dagen geleden zei de topman van de centrale bank, Haruhiko Kuroda, dat de centrale bank negatieve rentestanden “niet serieus aan het overwegen is”.

Voor beleggers bevestigde de verruiming dat ze de uitspraken van Kuroda met een korreltje zout moeten nemen. In oktober 2014 verraste Kuroda beleggers door spontaan het monetaire beleid te verruimen, ondanks dat hij in de aanloop naar het rentebesluit had aangegeven dat een verruiming niet nodig was.

2. Negatieve rentestanden zijn zich als een olievlek over de wereld aan het verspreiden. Volgens de Noorse bank Nordea zijn er in landen die goed zijn voor 22 procent van het bbp van de wereldeconomie negatieve rentestanden afgekondigd. De grote vraag is: who’s next?

De renteverhoging van de Federal Reserve in december wordt steeds meer als een vergissing gezien nu de Amerikaanse economie aan het afkoelen is. Uit het rentebesluit van afgelopen woensdag blijkt dat de Fed verdere renteverhoging voorlopig in de koelkast heeft gezet. Voormalig Fed-voorzitter Ben Bernanke zei vrijdag tegen beleggingswebsite Marketwatch dat de Fed zal overgaan tot negatieve rentes mocht er een recessie uitbreken. Een aantal centrale bankiers van de Fed heeft vorig jaar al laten doorschemeren dat negatieve rentes inmiddels deel uitmaken van het arsenaal van de Amerikaanse centrale bank.

3. Hoe werken negatieve rentestanden nu precies en voor wie gelden ze? In de eurozone heeft elke bank verplicht een reserverekening bij de ECB. Op die reserverekening moeten banken verplicht een tegoed aanhouden waarvan de hoogte afhankelijk is van de omvang van hun kortetermijnverplichtingen (zoals uw betaalrekening of een termijndeposito van een (groot) bedrijf).

Over het saldo op de reserverekening betalen de banken aan de ECB een rente van 0,3 procent. Het bankwezen als geheel kan niet ontkomen aan deze rentetaks. Het is namelijk de ECB die de omvang van de tegoeden van het bankwezen op de reserverekeningen ('centralebankgeld' in economentaal) controleert. Dit wordt duidelijk in de volgende balansvoorbeelden.

In voorbeeld 1 staat in een simpele balans wat er gebeurt als persoon A geld overmaakt van zijn betaalrekening bij bank 1 naar persoon B zijn betaalrekening bij bank 2. De hoeveelheid centralebankgeld verandert niet.

(klik voor vergroting)

In het tweede voorbeeld koopt bank 1 een obligatie van bank 2. Ook hier verandert de hoeveelheid centralebankgeld niet.

(klik voor vergroting)

In het laatste voorbeeld koopt de ECB een obligatie van bank 1. Nu neemt de hoeveelheid centralebankgeld toe.

(klik voor vergroting)

De ECB heeft inmiddels voor 700 miljard euro aan obligaties gekocht. Daarover betalen de banken jaarlijks een rente van 2,1 miljard euro aan de ECB. 

Vooralsnog berekenen banken deze negatieve rente alleen door aan professionele partijen (grote bedrijven, verzekeraars, pensioenfondsen), maar niet aan consumenten. In Denemarken en Zwitserland hebben de centrale banken een nog lagere (meer negatieve) rente, maar daar ontkomen consumenten nog steeds aan negatieve rentestanden. Al zijn er enkele banken waar je moet betalen om je geld op een spaarrekening te zetten.

4. Voor pensioenfondsen en verzekeraars wereldwijd is de monetaire verruiming door de Japanse centrale bank zeer pijnlijk. Rentestanden, met name de lange rente, dalen fors. Van de Japanse rentecurve is inmiddels weinig meer over. De 10-jaars staatsrente is gedaald naar 0,09 procent, het laagste niveau ooit. In de Eurozone is de lange rente aan het dalen richting de bodemniveaus van april 2015. De Nederlandse 10-jaars staatsrente zakte aan het einde van de ochtend van 0,51 naar 0,46 procent. In april vorig jaar bereikte de rente een historisch dieptepunt op 0,22 procent. Het jaarslot van 2015 was 0,79 procent. Beleggers beginnen er steeds meer rekening mee te houden dat de ECB in maart het monetaire beleid agressiever zal verruimen. Inmiddels is een verlaging van de depositorente naar -0,50 procent niet langer uitgesloten.

5. Bondskanselier Merkel heeft haar politieke leven gered door af te stappen van haar opendeurbeleid voor asielzoekers. Het pact met zusterpartij CSU en coalitiepartner SPD houdt in dat migranten makkelijker kunnen worden uitgezet en dat meer landen op de lijst van veilige landen komen te staan. Bovendien wordt gezinshereniging moeilijker.

De CSU, de zusterpartij van Merkels CDU, dreigde de alliantie op te blazen als Merkel geen paal en perk zou stellen aan de migranteninstroom. Zelfs vice-kanselier Gabriel van de SPD en president Gauck eisten dat Duitsland grenzen zou stellen aan de migranteninstroom.

Duitsers hebben inmiddels genoeg van Merkel. Uit een vrijdag gepubliceerde peiling van Insa in opdracht van het tijdschrift Focus blijkt dat 40 procent van de Duitsers wil dat Merkel opstapt.

6. Hoop doet leven voor olieboeren. Vrijdag steeg de prijs van een vat Brentolie naar net geen 35 dollar per vat, om vervolgens de winst weer prijs te geven. Brent is sinds de bodem van 20 januari op 28,55 dollar met bijna 20 procent gestegen op speculatie dat olieproducerende landen uiteindelijk toch zullen besluiten de oliekraan een beetje dicht te draaien om de prijs te steunen.

Donderdag werd die speculatie bevestigd door de Russische minister van Energie, die zei dat Rusland een productieverlaging van 5 procent zal voorleggen aan oliekartel OPEC. OPEC reageert (nog) terughoudend op de voelsprieten van de Russen. Saudi-Arabië, OPEC’s primus inter pares, is vanwege Syrië de geopolitieke aartsvijand van Moskou.

Vooralsnog heeft geen van de olieproducerende landen de productie verlaagd omdat dit marktaandeel kost, wat een zegen zou zijn voor de landen die wél blijven doorpompen. Bovendien zou een productieverlaging een reddingsboei zijn voor de new kids on the block, de rivaliserende Amerikaanse producenten van schalie-olie.

7. De verruiming door de Bank of Japan heeft voor een gematigd positieve stemming gezorgd bij aandelenbeleggers. Aan het einde van de ochtend stond de AEX ruim een half procent hoger op 420,6 punten. Het jaarverlies is daardoor teruggelopen van bijna 10 procent tot een meer behapbare 4,4 procent. Dat herstel is te danken aan hoop op centrale bank verruiming en het niet bewaarheid worden van Chinese doemscenario’s. 

Arne Petimezas is analist bij financiële dienstverlener AFS Group. Deze bijdrage is niet bedoeld als advies tot het doen van individuele beleggingen.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl